Ο Κ. Λαπαβίτσας για την κρίση

Ο Κ. Λαπαβίτσας για την κρίση
ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΣΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΤΟΥ ΛΟΝΔΙΝΟΥ




παλαιότερη ..
Υπαρκτός και άμεσος ο κίνδυνος της χρεοκοπίας Συνέντευξη στον Αποστόλη Ζώη
ΔΗΜΟΣΙΕΥΘΗΚΕ: Κυριακή, 31 Ιανουαρίου 2010
«Το κλίμα στις διεθνείς αγορές είναι εξαιρετικά αρνητικό για τη χώρα μας. Σταδιακά έχει αναφανεί η προσδοκία ότι η Ελλάδα θα χρεοκοπήσει, προσδοκία η οποία ανατροφοδοτείται – το περιμένεις, άρα δεν αγοράζεις, άρα το κάνεις πιθανότερο. Δημιουργείται έτσι πεδίο για τα διάφορα όρνεα των χρηματοπιστωτικών αγορών να παίξουν παιχνίδια εναντίον του ελληνικού κρατικού χρέους. Τις τελευταίες εβδομάδες εξελίσσεται τεράστια κερδοσκοπική επίθεση εναντίον των ελληνικών χαρτιών στο Σίτυ του Λονδίνου. Σημειωτέον ότι το παιχνίδι αυτό είναι και εναντίον του ευρώ». Αυτά υποστηρίζει σήμερα στην «Ελευθερία» ο κ. Κώστας Λαπαβίτσας
καθηγητής οικονομικών στη Σχολή Ανατολικών και Αφρικανικών Σπουδών του Πανεπιστημίου του Λονδίνου. Ο κ. Λαπαβίτσας ειδικεύεται στον χρηματοπιστωτικό τομέα και την ιαπωνική οικονομία. Έχει δημοσιεύσει εκτενώς για θέματα πολιτικής οικονομίας του χρήματος και του πιστωτικού συστήματος. Το καινούργιο του βιβλίο θα πραγματεύεται την χρηματιστικοποίηση της οικονομίας και την κρίση του 2007-9.
Η συνέντευξη:

* Είναι τόσο απογοητευτική η κατάσταση της χώρας μας όπως την περιγράφουν οι ξένοι οίκοι και τα κεντρικά ΜΜΕ, η υπάρχει και η υπερβολή;
- Η κατάσταση είναι πολύ δύσκολη. Το κλίμα για την Ελλάδα στις διεθνείς αγορές κεφαλαίου είναι εξαιρετικά αρνητικό αυτήν τη στιγμή. Ευθύνεται κατά κύριο λόγο η συστηματική παραποίηση των στατιστικών στοιχείων από τις ελληνικές κυβερνήσεις για χρόνια ολόκληρα. Η επίσημη παραπληροφόρηση των αγορών δεν παραβλέπεται πλέον. Από την άλλη, υπάρχει και άμεση πολιτική διάσταση σ’ όσα συμβαίνουν. Είναι αναπόφευκτο αυτό στις χρηματοπιστωτικές αγορές. Για να αγοράσει κρατικά ελληνικά χαρτιά ο ξένος πιστωτής απαιτεί πληροφόρηση για την κατάσταση της εγχώριας οικονομίας και κοινωνίας, καθώς και για το πρόγραμμα της κυβέρνησης. Την πληροφόρηση παρέχουν κυρίως τράπεζες, διεθνείς οργανισμοί, διάφοροι οίκοι αξιολόγησης, κ.α.
Για το σκοπό αυτό χρησιμοποιούνται επίσημοι κρατικοί λογαριασμοί, δημοσιευμένα στοιχεία εταιριών, δηλώσεις κρατικών αξιωματούχων, κτλ. Όταν τα επίσημα στοιχεία παραποιούνται εκ συστήματος, το κλίμα συναλλαγών γίνεται πολύ κακό. Θα περάσει πολύς καιρός έως ότου το ελληνικό κράτος ανακτήσει την αξιοπιστία του. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο παίζονται διάφορα πολιτικά παιχνίδια από αξιωματούχους της Eυρωπαϊκής Eνωσης, ή άλλων κρατών.
Με δυο λόγια, το πρόβλημα δεν είναι ‘στημένο’, όπως μερικές φορές αφήνεται να εννοηθεί. Ούτε οφείλεται σε υπερβολές του ξένου τύπου, πολιτικά παιχνίδια σε βάρος της χώρας μας, και αλλά παρόμοια. Ο συνωμοτισμός δεν είναι καλός σύμβουλος σε τέτοια ζητήματα. Υπάρχει πολιτική διάσταση στην παρούσα κρίση, αλλά αυτή πατάει στις πραγματικές αδυναμίες του ελληνικού κράτους, και κατ’ επέκταση της οικονομίας και κοινωνίας.
* Υπάρχει όντως περίπτωση χρεοκοπίας της χώρας μας;
- Ο κίνδυνος είναι υπαρκτός και άμεσος. Για να το εξηγήσω με απλό τρόπο, το ελληνικό κράτος είναι υποχρεωμένο σε τακτά διαστήματα να εκτελεί πληρωμές στο εξωτερικό, πολλές εκ των οποίων είναι αποπληρωμές παλαιότερων δανείων. Για να ανταποκριθεί στις υποχρεώσεις του πρέπει να μπορεί να δανείζεται σε επίσης τακτά διαστήματα. Συχνά οι πληρωμές είναι στην αρχή του έτους, και για την Ελλάδα ο κύριος όγκος είναι μέχρι τον Απρίλιο. Εάν δεν μπορέσει να δανειστεί με λογικούς όρους στις επόμενες εβδομάδες η Ελλάδα θα βρεθεί αντιμέτωπη με στάση πληρωμών, δηλαδή χρεοκοπία.
Όπως ήδη εξήγησα το κλίμα στις διεθνείς αγορές είναι εξαιρετικά αρνητικό για τη χώρα μας. Σταδιακά έχει αναφανεί η προσδοκία ότι η Ελλάδα θα χρεοκοπήσει, προσδοκία η οποία ανατροφοδοτείται – το περιμένεις, άρα δεν αγοράζεις, άρα το κάνεις πιθανότερο. Δημιουργείται έτσι πεδίο για τα διάφορα όρνεα των χρηματοπιστωτικών αγορών να παίξουν παιχνίδια εναντίον του ελληνικού κρατικού χρέους. Τις τελευταίες εβδομάδες εξελίσσεται τεράστια κερδοσκοπική επίθεση εναντίον των ελληνικών χαρτιών στο Σίτυ του Λονδίνου. Σημειωτέον ότι το παιχνίδι αυτό είναι και εναντίον του ευρώ. Δηλαδή οι κερδοσκόποι ποντάρουν και σε γενικότερη κρίση του ευρώ, οπότε τα κέρδη θα είναι πραγματικά γιγαντιαία.
ΣΥΝΟΛΙΚΗ ΑΠΟΤΥΧΙΑ
* Πώς φτάσαμε σ’ αυτό το σημείο;
- Προφανώς πρόκειται για συνολική αποτυχία της κοινωνίας και των πολιτικών μηχανισμών της. Να τονίσω όμως ότι δεν το εννοώ αυτό με τον τρόπο που συνήθως λέγεται, δηλαδή τα γνωστά περί κρατικής σπατάλης, ανοργανωσιάς, κλπ, κλπ. Και εξηγούμαι.
Η άμεση αιτία που φτάσαμε σε αυτό το σημείο είναι η παγκόσμια κρίση του 2007-9, η οποία και προκλήθηκε από τη γιγάντωση του χρηματοπιστωτικού τομέα και την τεράστια φούσκα του 2001-7. Στη χώρα μας έφτασε κυρίως ως κατάρρευση της ζήτησης, εγχώριας και διεθνούς, καθώς και περιορισμός των τραπεζικών πιστώσεων. Οι ελληνικές τράπεζες όμως δεν έλαβαν μέρος στο κερδοσκοπικό παιχνίδι των προηγούμενων ετών με τον ίδιο τρόπο όπως οι ιρλανδικές. Το οικονομικό πρόβλημα της Ελλάδας διαφέρει από της Ιρλανδίας, το οποίο προήλθε από εγχώρια πιστωτική έκρηξη κυρίως σχετιζόμενη με τα ακίνητα.
ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΤΟΥ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ
Η κατάρρευση της ζήτησης στην Ελλάδα σε συνδυασμό με το δομικό έλλειμμα στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών και στο στένεμα των τραπεζικών πιστώσεων οδήγησε σε ύφεση και άνοδο της ανεργίας. Τα φορολογικά έσοδα μειώθηκαν και εμφανίστηκε σ’ όλο του το μέγεθος το πρόβλημα του κρατικού ελλείμματος.
Η παρούσα κατάσταση δεν οφείλεται δηλαδή καταρχήν στο κράτος και στις λεγόμενες σπατάλες του. Αντανακλά μάλλον την αδυναμία του ελληνικού κεφαλαίου να ανταγωνισθεί διεθνώς, να επενδύσει σε νέες τεχνολογίες, να βελτιώσει την παραγωγικότητα, να κερδίσει νέες θέσεις στον διεθνή καταμερισμό της εργασίας. Το πρόβλημα ξεκινάει από το μεγάλο κεφάλαιο που δίνει και τον τόνο στην ελληνική οικονομία. Οι αδυναμίες του ελληνικού κράτους, κυρίως να φορολογήσει ορθολογικά και με στοιχειώδη κοινωνική δικαιοσύνη, κάνουν τα πράγματα πολύ χειρότερα.
Η πολιτεία της κυβέρνησης Καραμανλή βεβαίως έκανε την κατάσταση τραγική. Πρόκειται για άκρως αποτυχημένη κυβέρνηση. Χωρίς αντίληψη του πραγματικού διακυβεύματος, με πελατειακή και διεφθαρμένη αντίληψη της κυβερνητικής λειτουργίας, αντιμετώπισε όλα τα κοινωνικά προβλήματα ως επί μέρους ζητήματα που επιδέχονται κατά περίπτωση λύσεις. ‘Τακτοποίησε’ τα κοινωνικά ζητήματα κατά συρροήν. Και παρέδωσε την Ελλάδα στα πρόθυρα της χρεοκοπίας.
Σε τελική ανάλυση όμως το πρόβλημα οφείλεται στην αδυναμία της ελληνικής οικονομίας να ανταπεξέλθει στις απαιτήσεις του ευρώ. Αυτός είναι ο βαθύτερος λόγος για τον οποίο το πλήγμα από την κρίση έγινε αβάστακτο. Η είσοδος στο ευρώ αφαίρεσε τη δυνατότητα άσκησης νομισματικής πολιτικής και έθεσε τη δημοσιονομική πολιτική μέσα στα ασφυκτικά πλαίσια του Συμφώνου Σταθερότητας. Μετέθεσε το βάρος της προσαρμογής, δηλαδή, στον παραγωγικό τομέα. Όμως το μεγάλο ελληνικό κεφάλαιο αποδείχτηκε πολύ λίγο μπροστά σε αυτήν την πρόκληση. Δεν κατάφερε να ανταγωνισθεί, να επενδύσει σε νέες τεχνολογίες, να ανταπεξέλθει στις νέες συνθήκες.
ΚΕΡΔΟΣΚΟΠΙΑ ΕΙΣ ΒΑΡΟΣ ΤΟΥ ΛΑΟΥ
Ποιο είναι το όφελος, για παράδειγμα, από την πολυδιαφημισμένη επιστροφή του ναυτιλιακού κεφαλαίου κατά τη δεκαετία του 2000; Πού είναι η τόνωση του παραγωγικού ιστού; Ο αέρας δημιουργίας που υποτίθεται ότι θα έφερναν οι δυναμικοί καπιταλιστές της παγκόσμιας αγοράς;
Άλλο παράδειγμα είναι η ενίσχυση των τραπεζών με 27 δισ. Οι οποίες τράπεζες – ελεγχόμενες σε μεγάλο βαθμό από το μεγάλο κεφάλαιο – συνέχισαν να περιορίζουν τον δανεισμό προς τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις. Παράλληλα δανείζονταν με χαμηλά επιτόκια από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα για να δανείζουν με πολύ ψηλότερα στο ελληνικό κράτος. Την προηγούμενη δεκαετία Ιάπωνες επενδυτές δανείζονταν με χαμηλά επιτόκια εγχώριως για να αγοράζουν ξένα χαρτιά στις παγκόσμιες αγορές. Ήταν το λεγόμενο ‘κάρι τρέιντ’. Το τελευταίο διάστημα οι ελληνικές τράπεζες επιδόθηκαν σε ένα είδος αντιστραμμένου ‘κάρι τρέιντ’. Πρόκειται στην ουσία για κερδοσκοπία εις βάρος του κράτους και του ελληνικού λαού.
Για να το πω συνοπτικά, η είσοδος της Ελλάδας στο ευρώ έφερε μεγάλη πτώση της ανταγωνιστικότητας και αποδείχτηκε αποτυχημένη όσον αφορά τον τομέα της παραγωγής. Στο πλαίσιο αυτό γιγαντώθηκαν οι εγγενείς αδυναμίες του ελληνικού κράτους, οι πελατειακές του δομές και η εδραιωμένη διαφθορά. Για τον εργαζόμενο κόσμο, απ’ την άλλη, το ευρώ σήμανε ακρίβεια και δυσκολίες στην κατανάλωση».
* Οι Ευρωπαίοι προτείνουν το μοντέλο της Ιρλανδίας για τη χώρα μας και από την άλλη ο πρωθυπουργός πάει σε μέτρα που έχουν να κάνουν με τις προεκλογικές του δεσμεύσεις. Με οικονομικούς όρους και όχι πολιτικούς ποιο εκτιμάτε ότι θα είναι το αποτέλεσμα;
- Φοβάμαι ότι τα πράγματα είναι πλέον πολύ χειρότερα απ’ ότι η ερώτησή σας υπονοεί. Ο κ. Παπανδρέου εξελέγη στη βάση ορισμένων υποσχέσεων και αντιλήψεων περί κοινωνικού κράτους και αλλαγής, τις οποίες όπως φαίνεται δεν μπορεί να πραγματοποιήσει. Και αυτός και η κυβέρνησή του θα έχουν ήδη αντιληφθεί την αμείλικτη φύση της πραγματικότητας.
Η κυβέρνηση για την ώρα έχει επιλέξει την πολιτική της ελάχιστης ικανοποίησης των προεκλογικών εξαγγελιών, με παράλληλη προσπάθεια περιορισμού των κρατικών ελλειμμάτων και ανάκτηση της εμπιστοσύνης στις διεθνείς αγορές. Το πρόγραμμα σταθεροποίησης που μόλις εξήγγειλε προβλέπει μείωση του ελλείμματος από 12.7% του ΑΕΠ σε περίπου 3% το 2012. Ισχυρίζεται ότι θα το πετύχει με περιορισμένες περικοπές δαπανών και αύξηση του φορολογικού εισοδήματος. Ελπίζει, δηλαδή, να πείσει τις αγορές ότι θα καταφέρει μόνη της να διορθώσει την κατάσταση, συνεχίζοντας έτσι να δανείζεται τα ποσά που χρειάζεται, με όλο και χαμηλότερα επιτόκια.
Δυστυχώς τα πράγματα ήδη κινήθηκαν προς την αντίθετη κατεύθυνση, διότι η Ελλάδα δεν έχει πλέον φερεγγυότητα, και τα κερδοσκοπικά παιχνίδια είναι πολύ μεγάλα. Τα επιτόκια δανεισμού του ελληνικού κράτους ανέβηκαν σε δυσθεώρητα ύψη μετά την ανακοίνωση του σχεδίου του κ. Παπακωνσταντίνου, κοντά στο 4% πάνω από τα γερμανικά επιτόκια δανεισμού. Η τρέχουσα πολιτική της κυβέρνησης θα δοκιμαστεί πολύ σκληρά, και θα έχει μεγάλο κόστος για τον ελληνικό λαό καθώς ο δανεισμός είναι πανάκριβος.
Δεν είναι προς έκπληξη η αντίδραση των αγορών. Η μείωση του ελλείμματος που υπόσχεται ο κ. Παπακωνσταντίνου θα ήταν ηράκλειος άθλος για κυβερνήσεις με πολύ μεγαλύτερη αξιοπιστία της ελληνικής. Οι στόχοι δε είναι τόσο φιλόδοξοι που, και αν ακόμη επιτευχθούν, το αποτέλεσμα μπορεί να είναι χειρότερη ύφεση, καθώς η ζήτηση είναι ήδη αδύναμη. Αυτό θα σημάνει και μείωση φορολογικών εσόδων. Πριονίζουμε δηλαδή το κλαδί στο οποίο καθόμαστε.
ΒΟΗΘΕΙΑ ΑΠΟ Ε.Ε. Ή Δ.Ν.Τ.
Αν η Ελλάδα δεν καταφέρει να δανειστεί μόνη της στην ανοιχτή αγορά, οι επιλογές της είναι ουσιαστικά δυο: Η πρώτη είναι δάνειο από την ΕΕ με περιοριστικούς όρους που θα βάζει τη χώρα σε καθεστώς επιτήρησης. Το πλήγμα θα είναι τεράστιο, η οικονομία θα περάσει σε ύφεση διαρκείας και η αναδιάρθρωση του παραγωγικού ιστού θα γίνει με τους χειρότερους όρους. Στην πράξη θα χαθούν πολλά χρόνια ανάπτυξης, μια ολόκληρη γενιά θα υποφέρει.
Να τονίσω ότι τίποτε δεν εγγυάται ότι η Ε.Ε. θα προχωρήσει σε τέτοιο δανεισμό. Η στάση έναντι της Ελλάδας είναι εξαιρετικά αρνητική, και δεν υπάρχει καμία βεβαιότητα ότι θα υπάρξει συνδρομή. Παράλληλα υπάρχει ολόκληρη παραφιλολογία ότι θα ήταν καλύτερο μακροπρόθεσμα για την ΕΕ να εξαναγκαστεί η Ελλάδα σε αποχώρηση από το ευρώ.
Από την άλλη, η κατάσταση της Ελλάδας έχει καταδείξει τις γενικότερες αδυναμίες του ευρώ, κυρίως την εξαιρετικά περιοριστική δημοσιονομική και νομισματική πολιτική που επιβάλλει στα κράτη μέλη. Είναι πασιφανές ότι το κοινό νόμισμα έχει λειτουργήσει ως μέγγενη για τα μικρότερα κράτη, δημιουργώντας δομικά ελλείμματα στις τρέχουσες συναλλαγές. Ενώ έχει επιτρέψει στη Γερμανία να ανακάμψει εμπορικά μετά το πλήγμα της κρίσης του 2007-9. Αν η Ελλάδα εξαναγκαστεί σε αποχώρηση, είναι πιθανόν να ακολουθήσουν κερδοσκοπικές επιθέσεις κατά της Ιρλανδίας, της Ισπανίας, της Πορτογαλίας, και της Ιταλίας. Υπάρχει, δηλαδή, κίνδυνος γενικής κρίσης του ευρώ, και άρα πίεση στην Ε.Ε. να βοηθήσει την Ελλάδα.
Η δεύτερη επιλογή είναι να δώσει η Ε.Ε. το πράσινο φως στο Διεθνές Νομισματικό Ταμείο να επέμβει στην Ελλάδα. Ήδη ορισμένες κινήσεις έχουν γίνει προς αυτήν την κατεύθυνση. Δεν είναι βέβαια εύκολο για την Ε.Ε. να δεχτεί ότι κράτος-μέλος του ευρώ θα δεχτεί παρέμβαση του ΔΝΤ. Ούτε είναι ξεκάθαρο το τι θα σημαίνει αυτό για τη θεσμική θέση της Ελλάδας. Στην ουσία όμως θα πρόκειται για χειρότερη εκδοχή της πρώτης επιλογής. Είναι βέβαιο ότι θα οδηγήσει σε πολύ σκληρά μέτρα που θα επιτείνουν τη ύφεση και θα έχουν μεγάλο κοινωνικό κόστος».
* Μπορεί να οδηγηθεί η Ελλάδα εκτός του ευρώ;
- Φτάσαμε λοιπόν στον γόρδιο δεσμό. Η προοπτική αυτή εμφανίζεται από την κυβέρνηση και τους μετέχοντες στην εξουσία – πολιτική και οικονομική – ως η τραγικότερη εξέλιξη που θα μπορούσε να συμβεί στη χώρα μας. Είναι κατανοητό αυτό από τη σκοπιά τους. Η είσοδος στο ευρώ έχει παρουσιαστεί περίπου ως η μεγαλύτερη γεωπολιτική επιτυχία της Ελλάδας από την εποχή των Βαλκανικών πολέμων. Δεν είναι έτσι όμως. Η πικρή αλήθεια είναι ότι η ελληνική αστική τάξη, η οποία και κατευθύνει τις τύχες της χώρας, έχει αποτύχει πλήρως να εντάξει την Ελλάδα με επιτυχία στους μηχανισμούς του ευρώ. Το κόστος το πληρώνει εν πολλοίς η ελληνική κοινωνία.
Η εκτίμησή μου είναι ότι ακόμη κι αν φτάσει η χώρα σε παύση πληρωμών με αναγκαστικό δανεισμό οι διαμορφωτές πολιτικής θα συνεχίσουν να επιδιώκουν τη συμμετοχή στο ευρώ με οποιοδήποτε κόστος. Αν βεβαίως τους επιτραπεί από την ΕΕ. Θα πρόκειται για άκρως προβληματική στάση, το ισοδύναμο του κουρέα με τις βδέλλες του: ο ασθενής θα χειροτερεύει, ο κουρέας θα προσθέτει κι άλλες βδέλλες.
Η προσαρμογή που θα επιχειρηθεί εντός του ευρώ και κάτω από την εποπτεία της ΕΕ, ή του ΔΝΤ, θα εστιασθεί στη μείωση των πραγματικών εισοδημάτων, στην απάλειψη εργασιακών δικαιωμάτων, στην ιδιωτικοποίηση, και στην υποχώρηση του δημοσίου από την οικονομία. Θα υπάρξουν στασιμότητα και ύφεση για χρόνια. Ακόμη κι έτσι όμως, δεν υπάρχει απολύτως καμία εγγύηση ότι το ελληνικό κεφάλαιο είναι ικανό να επιτύχει την επιτυχή λειτουργία της οικονομίας εντός του ευρώ μακροπρόθεσμα.
Η αποτυχημένη δεκαετία που πέρασε προσφέρει πολλές ενδείξεις για του λόγου το αληθές. Πού είναι οι επενδύσεις, οι νέες τεχνολογίες, οι νέοι τομείς κερδοφορίας, ο δυναμισμός; Είναι πιθανό η παραμονή εντός του ευρώ να οδηγήσει τη χώρα στο τέλμα για πολλά χρόνια, με τον παραγωγικό ιστό να παραδέρνει χωρίς κατεύθυνση, την ανισότητα να μεγαλώνει, και τα πραγματικά εισοδήματα σε στασιμότητα.
Αν όντως η χώρα φτάσει στη χρεοκοπία θα είναι καιρός να επανεξετάσει και τη συμμετοχή της στο ευρώ. Το κοινό νόμισμα προσφέρει ελάχιστες δυνατότητες ανάπτυξης, και σε τελική ανάλυση φαίνεται ότι δεν προστατεύει και από τους κινδύνους των παγκοσμίων αγορών κεφαλαίου. Η συνέχιση της συμμετοχής στο ευρώ δεν είναι απαραίτητα αυτονόητη. Ούτε είναι η επαναφορά της δραχμής το απόλυτο κακό, όπως συχνά αφήνεται να εννοηθεί. Θα υπάρξει βεβαίως μεγάλη υποτίμηση σε σχέση με την τιμή εισόδου των 340 δραχμών. Αυτό θα έχει σημαντικό κόστος για όσους πρέπει να εξυπηρετήσουν χρέος στο εξωτερικό. Από την άλλη, θα δοθεί πνοή ζωής στην ελληνική παραγωγή, της οποίας η ανταγωνιστικότητα έχει καταρρεύσει. Θα ανακτήσει επίσης η χώρα τον έλεγχο της νομισματικής και δημοσιονομικής πολιτικής, έστω και υπό την δαμόκλειο σπάθη της εξωτερικής ισοτιμίας.
Από μόνη της όμως η επαναφορά της δραχμής δεν αποτελεί λύση. Αν γίνει χωρίς αλλαγή θεσμών και δομών, το αποτέλεσμα θα είναι περαιτέρω οικονομική αστάθεια, με πιθανή άνοδο του πληθωρισμού. Θα πρέπει λοιπόν να αντιμετωπιστούν τα βαθύτερα αιτία της αποτυχίας. Ποιο θα είναι το μέλλον του μεγάλου ελληνικού κεφαλαίου, το οποίο και δεν κατάφερε να προσαρμοστεί στις συνθήκες των ευρωπαϊκών αγορών; Πώς θα γίνει η ανάταξη του τραπεζικού συστήματος ώστε να στηριχτεί πραγματικά η ανάπτυξη; Τι θα γίνει με την τεράστια ανισότητα και την έλλειψη κράτους πρόνοιας που σφραγίζει την ελληνική κοινωνία; Πώς θα ελαττωθούν οι στρατιωτικές δαπάνες, τις οποίες λυμαίνεται ένα τεράστιο κύκλωμα τρωκτικών; Τι θα γίνει, τέλος, με τη διαφθορά και την ανεπάρκεια του κράτους;
Η αναδυόμενη κρίση θα θέσει αυτά και άλλα ζητήματα επί τάπητος. Χρειάζεται η κινητοποίηση καινούργιων κοινωνικών και πολιτικών δυνάμεων για να υπάρξουν λύσεις υπέρ των πολλών. Είναι πλέον φανερό ότι το πλέγμα συμφερόντων που κυριάρχησε στη χώρα μας εδώ και δεκαετίες έχει αποτύχει ιστορικά.